Jest jak jest.

Miniony rok był kolejnym rokiem bezsilności, w którym nie udało mi się poczynić pozytywnych kroków w żadnej dziedzinie. Staram się nie wpadać ani w depresję, ani zbytnio nie histeryzować.

Nie jestem silny pokorą.

Chciałbym, ale nie jestem na tyle silny, na tyle uspokojony wewnętrznie, aby przyjąć do końca zasadę, że życie należy przyjmować takim, jakim jest, aby zadowolić się tym, co cię ma i nie oczekiwać niepotrzebnie na zmiany, zasadę, że jeśli przyjdzie coś pozytywnego, jeśli się zdarzy to dobrze, jeśli nie, to trudno. Nieszczęściem jest to, że oczekuje się zbyt dużo, nie zadowala tym, co jest, ale czy szczęściem jest brak dochodów, bycie obciążeniem dla rodziny i wegetacja. Staram się ograniczać swoje oczekiwania, staram się nie być pazernym, brać życie takim, jakie jest. Jednak nie potrafię do końca wyrzec się nadziei na lepsze, ograniczyć całkiem swoich oczekiwań, nie denerwować się tym, co dzieje się dookoła. Istnieje potrzeba, aby od czasu do czasu upuścić trochę swoich frustracji. Po co epatować bliźnich w rozmowach swoim pesymizmem, rozgoryczeniem, kłopotami. Kartka jest cierpliwa, przyjmie wszystko bez znużenia. Na dłuższą metę nie zmieni to niczego, nie wyeliminuje całkiem stresów i frustracji, jednak może na pewien czas nieco je rozładuje, może da złudzenie podzielenia się nimi z otoczeniem.

O bezrobociu. Znalezienie pracy bez znajomości graniczy z cudem.

Bezrobocie przynosi wiele nędzy, upokorzeń i stresów. W najtrudniejszej sytuacji są bezrobotni starsi, po czterdziestce, którzy mimo wielu starań nie są w stanie znaleźć pracy. Jeśli nawet znajdą jakieś doraźne zarobkowanie to i tak z trwogą myślą o wieku emerytalnym do osiągnięcia, którego nie przepracują odpowiedniej ilości lat, zgromadzone na ich kontach emerytalnych kwoty będą niewielkie, a zdrowie nie będzie im już pozwalało na wysiłek i pracę. Wśród bezrobotnych są między innymi tacy, którzy na początku lat osiemdziesiątych i później należeli do najodważniejszych i najbardziej przedsiębiorczych, którzy nie mogąc znieść w zakładach rządów pułkowników odważyli się na zwolnienie z pracy i na rozpoczęcie własnego biznesu. Niektórym się powiodło, innym niestety nie. Nie zawsze było to związane z brakiem umiejętności i predyspozycji do tego typu działalności. Często decydował przypadek. Duża rolę odgrywało to ile zdołali zgromadzić funduszy na rozpoczęcie działalności, ile byli w stanie „załatwić” kredytu, z jakiego startowali pułapu. Im więcej zdołali zgromadzić pieniędzy tym łatwiej mogli ruszyć z „biznesem” i tym łatwiej i szybciej go rozwinąć. Wielu zaczynało od handlu na składanych łóżkach, od produkcji na jednej zdezelowanej, mało wydajnej maszynie. Niestety nie wszystkim się powiodło. Dziś wielu z powodu swej ówczesnej aktywności (czasem wyśmiewanej) cierpi biedę i przeżywa długotrwałe, koszmarne stresy i poniżenie. Ich koledzy, którzy pozostali w zakładach, biurach, instytucjach, niekiedy z konformistycznymi postawami, mają dziś satysfakcjonującą ich pracę, mają wysokie zarobki, adekwatne do swojego wykształcenia stanowiska, robią kariery menedżerskie, niektórzy z nich przejęli nawet przedsiębiorstwa na własność, stali się ich właścicielami lub współwłaścicielami, są wpasowani w odpowiednie układy.

Spora część osób, które znalazły się dziś na dnie ekonomicznym i społecznym mimo swego upokorzenia zdobywa się ciągle na to, by oddzielać swoje niepowodzenia od oceny sytuacji w kraju. Oceniając to, co dzieje się w kraju stara się kierować zdrowym rozsądkiem. Niektóre z tych osób sprzeciwiały się kiedyś aktywnie komunistycznemu ustrojowi, były silnie, emocjonalnie związane z ruchem przemian, z „Solidarnością”. W stanie wojennym angażowały się na miarę swoich możliwości i predyspozycji czynnie w działania przeciw reżimowi, drukowały ulotki, gazetki, rozwieszały ulotki na ulicach, w budynkach, w zakładach pracy, uczestniczyły w anty reżimowych demonstracjach, były bite przez zomowców, przebywały w aresztach, kolegia karały je grzywnami. Mimo, że identyfikowały się z ruchem „Solidarności”, nie zostały działaczami ani związkowymi, ani partyjnymi, nie, dlatego, że mają coś przeciw takiej działalności, przeciw demokratycznym strukturom, ale po prostu chciały spokojnie żyć, spokojnie pracować we własnych zakładach rzemieślniczych, w zakładach przemysłowych, instytucjach niepolitycznych. O to przecież również walczyły, aby ludzie niezorganizowani politycznie mogli też godnie żyć. Okazuje się jednak, że w firmach, instytucjach liczą się przede wszystkim znajomości, układy i przynależności. W polityce, w samorządach, w firmach, w radach nadzorczych i w innego typu instytucjach działają często ludzie, którzy trwają przy władzy jeszcze od czasów komuny, którzy paradoksalnie czując w dalszym ciągu sentyment do socjalizmu komunistycznego, odnaleźli się szybko w nienawidzonym jeszcze niedawno przez nich ustroju kapitalistycznym i są bezwzględnymi, pazernymi kapitalistami lub weszli z kapitalistami w układy. Są też i nowi działacze, którzy tak jak i tamci wykorzystują instytucje demokratyczne do wejścia w układy, do załatwiania własnych interesów. Zjawiska takie są niestety częste, a w odczuciu społecznym powszechne. Bulwersująca jest pazerność na pieniądze i władzę niektórych starych i nowych działaczy, menażerów, urzędników. Bulwersujące są zarobki, odprawy dyrektorów, kierowników w firmach państwowych, przemysłowych, handlowych i innych jednostkach gospodarczych i to nawet w takich, w których efekty ekonomiczne są mizerne, bulwersującym jest też wyzysk pracowników w firmach prywatnych i ich traktowanie przez właścicieli i zarządzających. Bulwersująca jest powszechność korupcji. Jeśli można zrozumieć całą trudną sytuację gospodarczą kraju, to niektóre jej aspekty budzą sprzeciw i pogłębiają frustrację osób, które nie wciągnęły się w układy czerpiące profity z przemian, które cierpią biedę.

Społeczeństwo jest w stanie wiele zrozumieć.

Społeczeństwo jest w stanie wiele zrozumieć i znieść w imię lepszej przyszłości swojej, swoich dzieci i kraju. Jeśli jednak w czasie niewątpliwie trudnych przemian gospodarki i ustroju państwa pewne wynaturzenia i niesprawiedliwości przyjmują zbyt drastyczne formy, jeśli przekroczą granicę społecznej tolerancji i wytrzymałości, granicę nędzy i upokorzeń, jeśli zostanie zagrożona fizyczna egzystencja ludzi, myślenie w kategoriach nadziei musi być siłą rzeczy wyparte poczuciem rezygnacji i odruchami obrony i może nastąpić wybuch społecznego sprzeciwu. Choćby dlatego istnieje konieczność objęcia społeczeństwa przez państwo osłonami socjalnymi choćby na minimalnym poziomie, a także potrzebna jest walka z cwaniactwem, z aferami, z patologiami, z niesprawiedliwościami, ze zbyt dużymi, drastycznymi dysproporcjami w poziomie życia obywateli tego samego przecież kraju. Grupy społeczne, zawodowe jak dyrektorzy, kierownicy, ale też i prawnicy, urzędnicy itp. nie powinny żądać (jak to się często zdarza) takich płac, jakie są w państwach bogatych. Argument, że w takich samych lub podobnych zawodach osoby pracujące u nas i w krajach bogatych powinny otrzymywać takie samo lub podobne uposażenia, gdyż wkładają taki sam wysiłek, a ceny produktów u nas i u nich są podobne jest argumentem nielogicznym i nieetycznym. Płace można porównywać tylko do płac w innych zawodach w obrębie jednej, tej samej gospodarki. Jakie by nie były obiektywne przyczyny dzisiejszej sytuacji, za komuny ludzie pod względem socjalnym czuli się bezpieczniej. Skłamałbym, gdybym stwierdził, że dziś w nowej rzeczywistości żyje mi się lepiej niż np. w latach siedemdziesiątych. Jak wielu Polkom i Polakom żyje mi się obecnie bardzo ciężko. Dzisiejsze bezrobocie coraz bardziej doskwiera. Jak długo pomimo samodyscypliny, pomimo rozsądku można wytrzymywać nędze i poniżenie? Jak długo można poświęcać osobiste szczęście, tłumaczyć sobie swoje upodlenie ogólną trudną sytuacją kraju, jak głoszą decydenci nieuniknioną w fazie transformacji jeśli widzi się tyle pazerności, niesprawiedliwości, niegodziwości, jeśli osoby o porównywalnych zdolnościach, inteligencji, wykształceniu i zdolności do aktywności, żyją w tak jaskrawo różnych warunkach, jeśli jedni zarabiają krocie, są u władzy a drudzy są bezrobotnymi lub pracują za najniższe głodowe stawki, jeśli właściciele firm prywatnych wyzyskują w sposób drastyczny pracowników (jest to podobno cecha początkowej, pazernej fazy kapitalizmu), jeśli w firmach państwowych kadra zarabia kilkadziesiąt razy więcej od szeregowych pracowników, jeśli bogaci, aby dokonać sobie odpisów podatkowych „inwestują” nie w rozwój przedsiębiorstw, ale w cokolwiek np. w niepotrzebne, nieefektywne, niewykorzystywane zgodnie z przeznaczeniem „budowle administracyjne”- pałace, w wyjazdy służbowe do atrakcyjnych miejsc naszego globu, gdy inni nie mają gdzie mieszkać, gdy nie mogą wysłać dzieci na kolonie? Zarówno korupcja, nieuczciwość urzędników, dyrektorów państwowych i publicznych firm jak i pazerność i hiper egoizm nuworyszy kapitału są dla zwykłych obywateli bardzo gorszące i ogromnie doskwierają. Z dzisiejszej perspektywy nie dziwią lewicowe poglądy ludzi w przeszłości, nie dziwi to, że idee socjalizmu były kiedyś, dawniej tak atrakcyjne, że miały duży, szeroki oddźwięk, również w kręgach inteligencji.

Bieżące łatanie biedy być może hamuje lub uniemożliwia rozwój ekonomiczny. Jednak nie można inwestować w budowę domu, nie zapewniając dzieciom butów. W gospodarkach ubogich, o dużym bezrobociu nie można z dnia na dzień zastosować skrajnej liberalnej gospodarki i pozostawić obywateli samym sobie, tak jak tego chcą skrajni, doktrynalni liberałowie tacy jak np. członkowie Unii Polityki Realnej. Rozwój biznesu nie może być celem samym dla siebie, powinien być środkiem do zaspokajania potrzeb właścicieli firm, pracowników i całego społeczeństwa, bo przecież firmy funkcjonują w tym społeczeństwie i czerpią z niego swoje zyski. Nawet w państwach o gospodarkach liberalnych, w których społeczeństwa żyją w dobrobycie nie eliminuje się całkiem polityki socjalnej, polityki wspierania swoich obywateli. Potrzebne jest wyważenie. Polityka prorozwojowa i polityka socjalna, opiekuńcza muszą współistnieć. Mogą się tylko zmieniać proporcje udziałów każdej z nich.

Niektórzy uważają, że do sukcesu biznesowego czy zawodowego potrzebne są umiejętności, dobry pomysł, determinacja, wielka praca a szczęście i układy są tylko dodatkowymi potrzebnymi elementami. Inni, przeciwnie, że decydujące są układy i szczęście- sprzyjające okoliczności podparte tylko innymi wymienionymi wcześniej elementami. Pewnie jest różnie. Chyba jednak w większości przypadków, przynajmniej u nas w Polsce wersja druga jest bliższa prawdy.

O pustyni i chaosie na rynku pracy. Nie jestem w stanie znaleźć jakiejkolwiek pracy.

Osoby po czterdziestce, nawet z wyższym wykształceniem nie mają dzisiaj szans nie tylko na dobrą, godną pracę, ale mają potężne trudności w znalezieniu jakiegokolwiek zatrudnienia. Jeśli ktoś wyleciał „z obiegu”, z układów to nowej pracy nie dostanie. Nie mają oni też szans na otrzymanie kredytu (brak zabezpieczeń). Irytujące jest też to, że pracodawcy na podrzędne stanowiska do objęcia, których wystarczyłoby godzinne przeszkolenie, przyjmują tylko osoby, które ukończyły odpowiedni kurs. Nie liczy się wykształcenie, ogólne możliwości, lecz konkretny „papier”. Dziś bardziej niż w przeszłości ludzi się szufladkuje, nie traktuje się ich, jako integralne osobowości, nie ocenia w sposób „uniwersalny”, całościowy, oczekuje się od nich konkretnych umiejętności, czy raczej zaświadczeń o tych umiejętnościach, nawet gdy są to umiejętności błahe, banalne. Nie wierzy się w ludzką inteligencję, w możliwości przystosowania. Formalizacja ma zastosowanie zarówno tam gdzie jest ona uzasadniona, jak i tam gdzie nie jest potrzebna, gdzie stanowi rutynową wartość samą dla siebie. Nawet do tego by otrzymać pracę przy zamiataniu ulicy trzeba się okazać odpowiednim zaświadczeniem o ukończeniu kursu zamiatania lub trzeba mieć odpowiednie znajomości. Starając się o pracę trzeba by ukończyć, co najmniej kilkanaście różnych kursów, gdyż nie wiadomo, który będzie potrzebny przy ubieganiu się o pracę z kolejnego ogłoszenia, jednocześnie urzędy pracy nie chcą finansować tego typu szkoleń. Wolą wydawać pieniądze na inne mało efektywne akcje. Zupełnie nie można liczyć na pomoc ani Rejonowych Urzędów Pracy, ani komercyjnych biur pośrednictwa pracy. Żądanie okazania jakiegoś „papieru” przez pracodawców i urzędników służy zresztą w większości przypadków do zakamuflowania odmowy zatrudnienia. Niektórzy pracodawcy grają w podchody, każą wypisywać w ankietach wysokości oczekiwanych przez kandydatów do zatrudnienia pensji. Nie wiadomo czy korzystniej jest podać niską kwotę czy wysoką. Podając niska można być posądzonym o brak dowartościowania, podając zbyt wysoką o brak umiaru i chciejstwo. Paradoksalnie osobom z wyższym wykształceniem (o nie modnym dziś profilu), jeśli się do niego przyznają trudniej jest znaleźć pracę niż osobom bez takiego wykształcenia. Nawet, gdy starają się o zwykłe „robotnicze” miejsce pracy są traktowani bardziej nieufnie, nie wierzy się w ich praktyczne umiejętności, nawet, gdy okazują świadectwa o ukończeniu odpowiednich kursów. Oceny przydatności do pracy są pochopne, powierzchowne, schematyczne, nie opierają się na rzeczywistych umiejętnościach i przydatności a na pojedynczych, chwilowych, powierzchownych przesłankach. Do pracy są przyjmowane albo osoby z układów, albo osoby młode. Jest dobrym prawem młodych, aby dobrze wystartowały w życie, by nie zostały zastopowane już na początku ich zapał i energia. Młodzi są bardziej ekspansywni, ambitni, mają więcej witalności, ale czy ci po czterdziestce muszą „iść w odstawkę”, są już nic nieznaczącymi, niepotrzebnymi odpadami?

Denerwująca jest postawa niektórych młodych zwłaszcza na tzw. stanowiskach, którzy są bardzo butni, zarozumiali. Uważają, że wszystko im się należy. Skoro ukończyli studia, to mają zarabiać wielkie pieniądze, inni ich nie obchodzą. Uważają, że skoro inni nie pracują, to sami są sobie winni, bo sobie nie radzą. Oczywiście, ci którzy mogą pracować a unikają pracy z lenistwa, którzy żyją na koszt podatników, którzy przejmują pracę innych obywateli są nieuczciwi i ich postawy nie należy pochwalać, ale opinie, że wszyscy bezrobotni unikają pracy z lenistwa są nieprawdziwe, wielce nieuczciwe i krzywdzące.

W czasie rozmów z młodymi menażerami daje się odczuć ich obawę o to, by ktoś o większym od nich doświadczeniu zajął ich miejsca i nie przekonują ich zapewnienia rozmówcy, że nie ma takich intencji, że wystarczy mu jakiekolwiek stanowisko pracy. Ci młodzi, butni i zarozumiali nie chcą wiedzieć tego co było wcześniej, nie dociera do nich, że to przecież starsze pokolenie doprowadziło do przemian, do tego, że mogli oni dzisiaj pobierać nauki w tych dziedzinach, które są dziś modne. Każde młode pokolenie realizuje się poprzez różnego rodzaju aktywności, bunty, działania zmierzające do naprawienia świata (często naiwne, utopijne). Jest to prawo młodych. Dzisiaj jest wiele świetnej, wspaniałej młodzieży, jednak spora jej część wpisuje się w ogólny trend komercji. Najważniejszym staje się dla niej zdobywanie dużych pieniędzy, zdobywanie pozycji w różnego typu władzy, sukces za wszelką cenę. Jedni realizują to nielegalnie, tworząc bezwzględne mafie, inni drogami legalnymi, prawnie dozwolonymi, choć często również moralnie dwuznacznymi. Jedni i drudzy owładnięci są silną rządzą pieniądza, prestiżu, władzy. Pogoń za pieniędzmi, przysłowiowy wyścig szczurów stały się dzisiaj normą, dominującą i obowiązującą zasadą. System wymusza dziś wyścig, wciąganie jednostek w rywalizację, w pogoń za „szmalem”, za władzą. Dziś wielu młodych ludzi już nie zna innego życia, nie wie, że istnieją inne możliwości spędzenia danego im do przeżycia na Ziemi czasu. Już od dziecka obserwują dzisiejsze zmagania rodziców, by utrzymać się w komercyjnym nurcie, są wprzęgani w wyścig: ucząc się w szkołach prywatnych za pieniądze rodziców itd. Zatracane są takie wartości jak koleżeństwo, współodczuwanie, solidarność, życie we wspólnocie.

W naszej gospodarczej schizofrenicznej rzeczywistości dochodzi do paradoksów i skrajności. Z jednej strony na najwyższych, najważniejszych stanowiskach usadowiło się pełno dawnych działaczy partyjnych o ukształtowanej przez dawny system komunistyczny mentalności, z drugiej strony stała się modna praktyka przyjmowania do firm, urzędów i instytucji nawet na niższe stanowiska osób całkiem młodych, kształcących się już w nowej rzeczywistości, nieskażonych dawnym ustrojem. Ludzie nieutożsamiający się z dawnym komunistycznym ustrojem, ale których młodość i początki zawodowego życia przypadły na okres sprzed demokracji są automatycznie traktowani jako ci skażeni, napiętnowani. Mój optymizm, wręcz euforia z okresu: najpierw wybuchu „Solidarności” a później z okresu tworzenia nowego państwa po 1989 r. zmienił się dziś w poczucie gorzkości, niesmaku, w wręcz w traumatyczne przeżycia, w poczucie beznadziejności, bezsensu, niemocy.

Osobiście szkoda mi niekonwencjonalnych czasów, młodzieńczych bezinteresownych buntów, wspólnych idei i wizji świata. Komercja dzisiaj jest wszechwładna i wszechobecna. Jest ona może motorem rozwoju, ale niszczy też znakomicie normalne, pozbawione egoizmów stosunki między ludźmi. Stosunki te stają się kanciaste, pozbawione serdeczności, solidarności, bezinteresowności.

Dobrze, że istnieją jeszcze tacy ludzie jak: Kuroń, Kotański, Ochojska, siostra Chmielewska, siostry i księża z Caritasu i wielu innych, dzięki którym świat staje się bardziej przyjazny, ludzki. Może na stare lata dzisiejsi bezrobotni znajdą schronienie w jednym z przytułków stworzonych przez takie jak oni osoby.

Oczywiście nie życzę sobie ani innym powrotu do zbrodniczego, siermiężnego komunizmu. Jednak i dziś nie czuję się człowiekiem wolnym. Dawniej byliśmy ograniczani przez państwo. Dziś jesteśmy ograniczani przez oligarchiczne stosunki, jesteśmy wprzęgani nawet wbrew naszej woli w tryby komercyjnej machiny. Ludzie stali się maszynami do robienia pieniędzy. Bożek- pieniądz ogranicza ludzkie uczucia, blokuje międzyludzkie bezinteresowne kontakty. Dawniej państwo, władza narzucała jednorodne myślenie, dzisiaj wciągani jesteśmy w jednolite myślenie, w masowy, ogólnospołeczny szczurzy, jednokierunkowy pęd po pieniądze, władzę, sławę, po sukces za wszelką cenę, jakże często za cenę wyrzeczenia się moralności. Wystarczy posłuchać młodych ludzi. Chcą szybkich karier, dużych pieniędzy. Gdzie się podziały dawne ideały, przyjaźnie, wspólnoty dające jednostkom poczucie bezpieczeństwa i współprzeżywania? Liczy się zunifikowany „indywidualizm”. Dawniej jednostki były dowartościowywane przez wspólnoty, wspólnoty nie zacierały, nie odbierały jednostkom indywidualizmu, dziś indywidualizm jest pozorny, sztampowy, każdy samemu, samotnie podąża w tym samym kierunku, tymi samymi torami.

Denerwują mnie niesprawiedliwe opinie.

Denerwują mnie skrajnie nieodpowiedzialne, niesprawiedliwe wypowiedzi niektórych publicznych osób, którym tak łatwo przychodzi negatywne osądzanie innych, którzy twierdzą, że bezrobotni i ludzie żyjący w skrajnej biedzie są sami sobie winni, gdyż nie chcą pracować, zmieniać swego losu. Narzekania biednych i bezrobotnych nie są nieuzasadnionym zrzędzeniem, utyskiwaniem, nie są podyktowane tęsknotą za PRL–em ani mentalnością, która pozostała po komunistycznym okresie tak jak to komentują niektórzy politycy i dziennikarze. Trzeba być szczelnie zamkniętym w swoim zaskorupiałym światku, albo mieć tyle egoizmu i cynizmu, aby wypowiadać tak dziwne i nieprawdziwe sądy. Za nic mają nauczanie naszego Papieża o potrzebie ludzkiej solidarności, za nic mają ideały towarzyszące masowemu, społecznemu ruchowi „Solidarność”, dzięki któremu do przemian w ogóle doszło. Widząc tyle biedy dookoła, oglądając choćby telewizyjne reportaże, widząc, że gospodarka kuleje i nie może wchłonąć bezrobotnych i jednocześnie twierdzić, że biedni, bezrobotni są sami sobie winni gdyż nie chcą pracować lub że są nie mobilni, że nic nie robią, by pracę znaleźć, to skrajna nieodpowiedzialność. Ciekaw jestem jaka część z tych osób, które tak zdecydowanie wyrażają swoją dezaprobatę dla tych, którzy nie pracują, znalazła pracę lub rozpoczęła własną działalność zarobkową sama, bez pomocy rodziny, znajomych, wyłącznie przy pomocy własnej inicjatywy, przy pomocy składanych podań, przeprowadzonych osobiście rozmów. Na pewno wśród bezrobotnych są i tacy, którzy nie chcą pracować, jednak uogólnianie, nie dostrzeganie wysiłków i bezsilności ludzi, którzy starają się o pracę, o wyjście z nędzy, często z nędzy skrajnej, jest czymś niezrozumiałym. Mało jest osób, które potrafią być całkowicie obiektywne, na których osobista sytuacja czy otoczenie w sposób świadomy lub podświadomy nie rzutują na ich sposób postrzegania rzeczywistości. Sprawdzają się niestety powiedzenia, że sposoby widzenia zależą od miejsca siedzenia i że syty nie zrozumie głodnego, zdrowy chorego itd. itp. Ci, którym dobrze się powodzi, którzy mają np. własne biznesy powinni zrozumieć to, że wszyscy bogaci i biedni, pracodawcy i pracobiorcy, producenci i odbiorcy dóbr, funkcjonujemy w tej samej gospodarce, na tym samym rynku, jesteśmy ze sobą powiązani i gdy będzie się wiodło dobrze wszystkim obywatelom, całemu społeczeństwu, to i im będzie łatwiej funkcjonować, a ryzyko załamania się ich godnego bytowania będzie mniejsze. Im mniej biedy, im mniej obywateli, współmieszkańców terytorium naszego kraju znajdzie się poza „burtą”, tym większa będzie chłonność rynku, tym szerzej gospodarka będzie funkcjonować wewnątrz kraju, tym lepiej funkcjonować będzie podział pracy, tym mniej będzie ograniczeń, tym większe będą możliwości rozwoju, a gospodarka nie będzie się wtedy zawężać, nie będzie się kisić w okrojonych kręgach odbiorców, producentów i usługodawców. Problemy społeczne, społecznych dołów nie docierają do świadomości elit politycznych, biznesowych, elit działających w informacji i kulturze. Nawet wtedy, gdy przedstawiciele tych elit deklarują, że są zorientowani, ich wiedza jest powierzchowna, „nieprzeżyta”. To tak jakby wypowiadali się o czymś, co jest daleko i o czym usłyszeli przypadkowo i tak naprawdę nie dociera to do nich w pełni. Z niektórych komentatorów wychodzi albo głupota i myślowe lenistwo, podchodzą do problemu mniej niż powierzchownie, zupełnie nie dociekają przyczyn zjawisk, albo cynizm i sadystyczna natura, natura właścicieli niewolników. Sami zarabiając godziwe pieniądze lekko i bezproblemowo wygłaszają kwestie, że ludzie są leniwi, bo nie chcą pracować. A przecież bardzo często są proponowane stawki zarobki, które nie wystarczają nawet do egzystencji na bardzo niskim poziomie, na najpotrzebniejsze wyżywienie, opłaty. Często dochodzi do sytuacji, gdy po znalezieniu pracy odbierane są ludziom zaległe opłaty i wciąż ich sytuacja jest niezwykle trudna.

W dzisiejszej audycji radiowej upatrywano przyczyn życia w nędzy pracowników byłych PGR-ów w tym, że ludzie ci nie potrafią odnaleźć się w dzisiejszej rzeczywistości, że w PRL-u żyli biednie, ale mieli zapewnione bezpieczeństwo, a dziś są w stanie inercji, nie potrafią zadbać o zmianę swego losu. Takie przedstawianie problemu bezrobotnych jest dla mnie bezdusznym traktowaniem ludzi, może prostych, może niezaradnych, jako nic nieznaczących śmieci, które tylko przeszkadzają, zakłócają spokój sumień i psują krajobraz społeczny. Mam nawet wrażenie, że chyba najchętniej pozbyto, by się ich w sposób fizyczny. Zapewne prawdą jest, że nieszczęście pracowników PGR-w i ich rodzin ma swe źródło w nieefektywnym systemie stworzonym za czasów komuny, ale jest to tylko prawda cząstkowa. Zbyt łatwo po istnieniu 8 lat demokratycznego ustroju usprawiedliwia się nędzę swych współobywateli tylko winami PRL-u. Oczywiście nie jest winą dzisiejszego systemu i dzisiejszego państwa to, że zlikwidowano nieefektywne PGR-y i ludzie pracujący w nich stracili pracę, ale winą dzisiejszego systemu i dzisiejszego państwa jest to, że rynek pracy ich nie wchłonął, że państwo pozostawiło ich samym sobie.

Wbrew twierdzeniom niektórych osób, które zaliczają siebie do elit, przeciętni Polacy nie są wrogo nastawieni, nie występują przeciw elitom, przeciw autorytetom i przeciw ludziom bogatym. Przeciętnym Polakom nie chodzi o to, by nikt nie wyrastał ponad przeciętność, chodzi im o to, by nie było w Polsce ludzi wyrzuconych za nawias społecznej wspólnoty, ludzi zmarginalizowanych, wykluczonych, „zatopionych”.

O sposobach myślenia kadry menedżerskiej i urzędniczej.

Tak właściwie w przedsiębiorstwach, w urzędach uznaje się dzisiaj tylko studia na kierunkach prawniczych, prawniczo- administracyjnych, ekonomicznych i na coraz to modniejszym kierunku: zarządzania i marketingu. Zupełnie ignoruje się i lekceważy absolwentów studiów politechnicznych. Tak jakby myślenie było przypisane tylko do niektórych kategorii absolwentów. Hermetyczny establishment urzędniczo- polityczny z poczuciem wyższości odnosi się do tych absolwentów, nie dowierzając, by mogli oni myśleć w kategoriach ogólnych, humanistycznych, by dostrzegali problemy człowieka i współczesnego świata. Nastała nawet moda na chwalenie się ignorancją w dziedzinach matematyczno – fizycznych i brakiem umiejętności myślenia ścisłego. Przedstawia się to, jako zaletę, jako korzystny brak obciążenia dla myślenia humanistycznego, tak jakby jedno myślenie wykluczało drugie. A przecież do dobrego funkcjonowania gospodarki i kraju, do dobrego zorganizowania życia społecznego potrzebne jest nie tylko myślenie humanistyczne, ale też myślenie logiczne. Nawet w mieście, w którym miejscowa politechnika jest w ogólnopolskich rankingach wartości szkół wyższych lepiej oceniana od miejscowego uniwersytetu urzędnicy i menedżerowie z podejrzliwością, z poczuciem wyższości i z butą odnoszą się do absolwentów studiów technicznych zupełnie odbierając im szansę na dostosowanie do wymogów konkretnego miejsca pracy, wolą przyjąć osobę ze średnim wykształceniem kierunkowym niż absolwentów politechniki.

Owczy pęd i zachłyśniecie się kapitalizmem neoliberalnym, wolnym rynkiem, handlem, reklamą, sektorem finansowym i zarządzaniem powoduje, że produkcja, technika technologie, które przecież decydują o jakości egzystencji ludzi i społeczeństw są dziś traktowane jako balast.

O upokorzeniu i braku pokory.

Trzeba mieć w sobie dużo pokory, aby nie czuć się upokorzonym brakiem pracy, brakiem pieniędzy, biedą. Ja niestety nie mam w sobie tyle siły ducha, tyle stoickiego spokoju, by spoglądać z dystansem na to, co dzieje się w Polsce, by znosić to cierpliwie, bez buntu, bez poczucia upokorzenia, by spoglądać na to, co dzieje się dookoła mnie z perspektywy jaką proponują mądrzy ludzie Wschodu.

Integracji wspólnot ponadnarodowych nie powinna towarzyszyć dezintegracja wspólnot państwowych.

Integrowanie się ludzi we wspólnoty od tych najmniejszych do tych największych jest ich naturalną egzystencjalną i psychologiczną potrzebą. Wraz z cywilizacyjnym rozwojem potrzebowaliśmy integracji w coraz większe wspólnoty. Dziś potrzebujemy też integracji globalnej. Wszystkich mieszkańców Ziemi traktujemy jako jedną wielką wspólnotę. We wspólnotach, ludzie są w stanie przeciwstawić się zagrożeniom i rozwijać swoje „człowieczeństwo”, swój duchowy i intelektualny wymiar egzystencji, potrafią lepiej i szybciej się rozwijać

Integrowaniu się na poziomach wielkich, ponadnarodowych wspólnot czy integrowaniu globalnemu nie musi i nie powinna towarzyszyć dezintegracja na poziomach: narodowym i małych społeczności. Wektory rozwoju i integracji tych wielkich i tych małych mogą i powinny być sobie „przyjazne”, mogą i powinny się wzmacniać. Wielkie wspólnoty mogą być silne siłą tych małych i odwrotnie.

Niestety polityka gospodarcza i społeczna w naszym kraju zupełnie ignoruje potrzebę integracji społeczności naszego państwa. Jeśli idea integracji europejskiej ma godne i należne miejsce w myśleniu i dążeniach władz państwowych i rządzących elit to integrację i ludzką, społeczną solidarność na szczeblu krajowym nie tylko traktuje się po macoszemu, zupełnie lekceważy, ale z zapamiętaniu rozbija. „Postępowi”, „liberalni” burzyciele chcą być wzorcowo europejscy i światowi, zupełnie nie czują się związani z wspólnotą krajową.

Rozczarowanie i poniżenie milionów Polek i Polaków.

Przyznaję, że jeszcze niedawno ja również byłem przekonany, że liberalna wolność gospodarowania jest konieczna do tego, by gospodarka mogła rozwijać się szybko, by można było zmniejszać dystans, jaki dzieli naszą gospodarkę od gospodarek rozwiniętych. Dziś moje poglądy dotyczące ekonomii są już znacznie mniej liberalne. Żyjąc w PRL-u tęskniliśmy do normalności, do upadku komunizmu, do życia wg standardów cywilizacyjnego, rozwiniętego świata. Niestety radość, która towarzyszyła nam zaraz po upadku komunizmu z upływem lat przeradza się w coraz większą frustrację. Rzeczywistość pokomunistyczna okazała się równie, a może jeszcze bardziej ponura i irytująca niż np. ta w środkowym PRL-u. Tworzące się i kształtujące: demokracja i kapitalizm okazały się dla milionów obywateli naszego kraju nieprzyjazne. Z całą mocą i bezwzględnością ujawniło się zło początkowego okresu budowy ustroju kapitalistycznego. Miliony Polaków przeżywają potworne rozczarowanie. Ludzie czują się poniżeni brakiem pracy, niskimi zarobkami, stosunkami panującymi w miejscach pracy, złym traktowaniem przez pracodawców, urzędników, polityków, czują się zagrożeni utratą pracy, mieszkania, rosnącą przestępczością. Wszechogarniające: pazerność, egoizm, cwaniactwo, brak podstawowych, pozytywnych uczuć i zachowań wśród coraz liczniejszych rzesz rodaków budzą przerażenie. Takie pozytywne wartości jak solidarność, wrażliwość, otwartość są w odwrocie, ustępują pysze, egoizmowi. Brak suwerenności, ograniczanie wolności przez komunistyczną władzę zostało zastąpione ograniczeniem wolności przez współobywateli, przez decydentów, pracodawców (polskich i zagranicznych), grupy establishmentu, a przede wszystkim zostało zastąpione brakiem prawa do ludzkiej godności.

Wolność musi iść w parze z poszanowaniem godności. Wolność bez poczucia godności jest niewiele warta, tak właściwie nie jest wolnością prawdziwą, jest wolnością pozorną, deklaratywną. Jeśli coś, co jest nazywane wolnością nie jest odczute od wewnątrz, wolnością nie jest.

Być może na takie kształtowanie się naszej demokracji i nowego systemu gospodarczego ma wpływ to, że przemiany ustrojowe w naszym kraju nałożyły się na przemiany dokonujące się we współczesnym świecie. Świat również wszedł w przyśpieszoną fazę przemian. Trudności nasze w transformacji zostały pogłębione przez trendy przemian w świecie. Jednak nic nie usprawiedliwia morza głupoty i podłości zalewających nasz kraj, tych odziedziczonych po socjalizmie i tych nowo nabytych. Jeśli warunkiem wystarczającym, a często koniecznym do tego żeby osiągnąć sukces w jakiejkolwiek dziedzinie życia jest działanie niemoralne, cyniczne, często przestępcze to trudno się dziwić milionom zwykłych obywateli, u których pozostały choćby resztki przyzwoitości i moralności, że są u kresu psychicznej wytrzymałości. Niektórzy z nich są niestety podatni na różnego typu populistyczne hasła, są wodzeni przez prymitywnych lub cynicznych graczy.

Ustrój komunistyczny był ustrojem nieludzkim, pochłonął wiele ofiar. Dokonywano w imię jego budowy i rozwoju wiele zbrodni. Jednak wydaje się, że w niektórych okresach trwania PRL-u względny udział osób zadowolonych z życia, czy nawet szczęśliwych w całej społecznej populacji był znacznie większy niż udział takich zadowolonych osób w czasie budowania i trwania wolnej już Polski. Ludzie w PRL-u doznawali zewnętrznej opresji ze strony komunistycznej partii i komunistycznego państwa, ale było w nich więcej optymizmu, nadziei, wzajemnego zainteresowania i wzajemnej życzliwości. Społeczeństwo dawniej żyło biednie, ale było bardziej zintegrowane, żyło we wspólnotach, rodzinach, więcej było wspólnego przeżywania, wspólnych imprez, zabaw, wycieczek itd., więcej współodczuwania. Prawdopodobnie nie było to zasługą ustroju, lecz specyfiki życia w całej ówczesnej Europie. Dziś żyjemy osobno, pędząc po pieniądze, władzę, sławę, pozycję zawodową. Miliony osób nie ma pracy. Całe rodziny utrzymują się z emerytur swoich seniorów.

Niektórzy tzw. „mądrzy ludzie” mówią, że frustracje społeczne wynikają z przesiąknięcia społeczeństwa komunizmem i z nieumiejętności dokonania zmian w myśleniu. Wydaje mi się, że bardziej te zaszłości uwidaczniają się wśród elit politycznych, biznesowych, kulturalnych niż wśród zwykłych ludzi. Denerwują mnie komentarze socjologów, politologów, różnych innych specjalistów, ekspertów, tak łatwo zrzucających niezadowolenie społeczne na karb komunistycznej mentalności, szukających zawile przyczyn w przeszłości, a przecież główne przyczyny są widoczne „gołym okiem”. To właśnie ci, którzy chcą, by wszyscy wbrew swoim doświadczeniom i odczuciom wyrażali swe zadowolenie z istniejącej teraz rzeczywistości są przesiąknięci komunistycznymi, dyktatorskimi zwyczajami, chcą dyktować ludziom, co jest dla nich dobre a co złe. Skoro całe społeczeństwo jest posądzane o przesiąknięcie komunizmem, to tym samym dotyczy to również elit gospodarczo- politycznych. Moim zdaniem to one bardziej od pozostałej części społeczeństwa tkwią mentalnie w minionym ustroju. To mentalność elit jest podobna do mentalności dawnych działaczy PZPR. Buta, polityczna hucpa, sobiepaństwo, poczucie niezastępowalności, okazywanie, że od nich zależą losy innych, poczucie, że szacunek i poważanie należą im się nie za prawdziwe umiejętności i zasługi, ale z urzędu i zajmowanych pozycji, egoizm, uwikłanie w układy, sitwy, to cechy elit a nie społecznych dołów.

Dla wielu kraj nasz jest ojczyzną wyrodną, nie tylko niedbającą o nich, ale wręcz poniżającą, skorumpowaną, mafijną awanturnicą, dla wielu RP jest kontynuatorką PRL-u. Dla tej części społeczeństwa, która żyje w nędzy i poniżeniu obojętnym jest to czy wyzyskuje ją i poniża wąska grupa osób związanych z autorytarną władzą, czy też wyzyskują ją oligarchowie, czy coraz szersza grupa pół czy ćwierć oligarchów i osób z establishmentu gospodarczego i politycznego. Liczy się stopień nędzy i upokorzeń.

O autostopie.

O emancypacji.

Im na wyższym stopniu rozwoju są istoty żywe, tym w większym stopniu dzielą się one sobą i swoimi życiowymi dobrami; materialnymi i „przed duchowymi” z innymi osobnikami.

Człowiek różni się od zwierząt (a przynajmniej powinien) między innymi tym, że ogranicza swoje „ego” na rzecz innych, dzieli się z innymi i dba o innych, a przewaga fizyczna przestaje być wartością dominującą.

Silniejsze zwierzęta dominują nad słabszymi, większe, sprytniejsze gatunki wypierają słabsze bardziej bezbronne. Silne samce dominują nad słabszymi samicami (znacznie rzadziej silne samice nad słabszymi samcami). Społeczności ludzkie wraz z rozwojem nabierają coraz więcej cech „człowieczych” odróżniających je od świata zwierząt. Wydawałoby się, że im bardziej rozwinięte, ucywilizowane społeczeństwo tym mniej w nim postaw egoistycznych, tym mniej dominacji, tym mniejsze znaczenie mają przewagi siły, sprytu itp., tym mniejsza dominacja mężczyzn nad kobietami. Jednak do społeczeństw idealnych, całkiem „ludzkich” (”boskich”) jeszcze daleka droga. Społeczeństwa dążą co prawda do coraz lepszej, coraz skuteczniejszej ochrony słabszych ustanawiając odpowiednie, obowiązujące wszystkich prawo, jednak egoizm wciąż tryumfuje, opory przed utratą dominacji, przywilejów wciąż są silne i skuteczne. Nierówności w życiu ludzi przyjmują czasem bardziej drastyczne, bardziej wyrafinowane i bezwzględne formy niż w świecie zwierząt, często wynikają z bezinteresownej typowo ludzkiej zawiści. Dominacje siły fizycznej, sprytu zostały zamienione przez innego rodzaju przejawy „ego”, przez układy, wykorzystywanie władzy, dostęp do władzy, dóbr, tworzenie korzystnego dla siebie prawa, korzystnej interpretacji prawa itp. itd.

W dalszym ciągu istnieje męski szowinizm, postawy przewodników stada, silny opór mężczyzn przed dążeniem kobiet do zapewnienia sobie równości w różnych sferach ludzkiego życia. Stowarzyszenia kobiet, działania emancypantek są wyszydzane, zresztą nie tylko przez konserwatywnych mężczyzn, również przez konserwatywne kobiety. Argumentami na rzecz dominacji mężczyzn w życiu publicznym, politycznym, zawodowym itp. są: tradycja, prawa przyrody obserwowane i przejmowane ze świata zwierząt.